شکل شهرهای اسلامی

شهرهای اسلامی ضمن تأثیر گرفتن از عقاید اخلاق اسلامی، از هویت ملی، شرایط اقلیمی، میراث متفاوت و نظام­های معیشتی گوناگون نیز تأثیر پذیرفته و در عین تشاب­هاتی چند در شکل و کار کرد از تنوع بسیار زیاد برخوردار بوده­اند. از مهمترین عوامل تنوع نقشه و شکل شهر اسلامی می­توان از نفوذ توپوگرافی محلی، اشکال مورفولوژی قبلی شهر نام برد در واقع شهر اسلامی، انعکاسی از ساختارهای اقتصادی، ی، اجتماعی و فرهنگی شامل موارد زیر است:

• قوانین طیعی: اولین اصل اساسی تعریف شکل شهر اسلامی شرایط توپوگرافی است که نشان دهنده اتخاذ کارکردهایی مانند حیاط­های دیوار دار، هشتی، خیابان های سرپوشیده و باریک و باغ هاست. به طور کلی ارتباط نظم شهری با عوامل طبیعی بیشتر حیطه­ی سخت فناوری و معماری شهرها را شامل می­شود. بیشتر حیطه­ی سخت فناوری و معماری شهرها را شامل می شود. برای تأسیس و تداوم شهرها دستورالعمل ویژه ای وجود دارد مانند جهت یابی دقیق، محاسبه و نقشه برداری صحیح و هم چنین برخورد فیزیکی آب و خاکی که این عوامل از مهم ترین شاخص فضایی وسیع شهرهای اسلامی به شمار می روند (یعات؛ ۱۳۶۹: 117).
• عوامل فرهنگی و اجتماعی :نوع باورها و ارزش های حاکم بر تعاملات کششی ملمین، چیدمان شهری را شکل می دهد و براساس آن حتی در فضای کالبدی شهر تأثیر گذار است. شهر صرفا به عنوان معماری مطرح نیست بلکه با کسانی که در آن زندگی می کنند مطرح می شود. در این صورت خیابانها و کوچه ها به منزله راهرو و خانه ها به منزله اتاق هایی هستند که یک خانواده از آنها استفاده می کنند (بمات؛ ۱۳۶۹: ۸۸). به همین خاطر طرح شهر به صورتی است که شامل خیابان های باریک می شود و تفکر دینی باعث جدایی محدوده عمومی و خصوصی شده است و کاربری اراضی تأکید بر جدایی زن و مرد دارد، در نتیجه فعالیت های تجاری که شامل تبادل و حضور در بخش عمومی و حضور در نواحی عمومی خیابان های اصلی است از بخش مسی جدا می­شود.

از منظر دیگر باورها نیز می تواند بر چیدمان کالبدی شهر مؤثر باشد. به عنوان مثال نوع نگاه به فضایی عمومی، مانند مسجد و جایگاه آن در برگزاری مناسک دینی است که عامل قرارگیری مساجد در نقطه کانونی شهر شده است.